In de zoektocht naar duurzame oplossingen en innovatieve benaderingen in de bodemenergiesector, speelt de duurzame revolutie een cruciale rol op weg naar een circulaire toekomst. VHGM erkent de betekenis en impact van deze revolutie op diverse niveaus. Daarom zet VHGM zich dagelijks met een betrokken team specialisten in om actief bij te dragen aan de realisatie van een duurzame, circulaire bodemenergiesector. Een sector die tevens verantwoord omgaat met natuurlijke hulpbronnen. Volgens VHGM gaan innovatie en verantwoordelijk gebruik van natuurlijke hulpbronnen hierbij hand in hand.
Wat bespreken we in deze blog:
1. Inleiding
6. Valorisatie
8. Conclusie
1. Inleiding
Sinds de jaren ‘90 van de vorige eeuw heeft Bodemenergie aanzienlijke vooruitgang geboekt. (Lees: De eerste WKO-bronnen; 30 jaar en ouder). We zien daarom dat deze hernieuwbare energiebron steeds vaker wordt toegepast. Deze systemen spelen een sleutelrol in de ambitie van de verduurzaming van Nederland om tegen 2030 een zo circulair mogelijk systeem te realiseren en tegen 2050 volledig circulaire bodemenergiesystemen te hebben. Dit streven wordt in Nederland gedreven door de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie en de noodzaak om de CO2-uitstoot aanzienlijk te verminderen.
In deze blog onderzoeken we het huidige landschap van bodemenergie, de uitdagingen waar de sector voor staat en de innovatieve stappen die worden genomen om bodemenergie nog duurzamer te maken.
2. Uitdagingen in de bodemenergiesector
Vooral in de gebouwde omgeving weten we dat het realiseren van de klimaatdoelen drastische maatregelen vereist. Tegen 2030 moeten 1,5 miljoen huizen van het gas af zijn. Echter, de huidige systemen hebben uitdagingen, met name in het gebruik van kunststofleidingen, met mogelijke negatieve langetermijneffecten op de waterkwaliteit bij uitloging. Bovendien staan de huidige PE en PVC-leidingsystemen onder druk vanwege mogelijke beperkingen door de Europese Commissie.
Een bijkomende uitdaging is de toenemende drukte onder de grond, waar de complexe infrastructuur van kabels, leidingen, netwerken en systemen de ruimte deelt. Bij de installatie van zowel open als gesloten bodemenergiesystemen moet rekening worden gehouden met onderlinge interferentie, met name op het gebied van temperatuurbeïnvloeding.
3. Aanleiding voor innovatie
In 2018 werd in de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie de ambitie vastgelegd om de hele gebouwde omgeving tegen 2050 circulair te maken. Voor de bodemenergiesector betekent dit niet alleen duurzaamheid in energieverbruik, maar ook circulair gebruik van materialen. Momenteel rijzen er vragen over de impact van kunststofleidingen op de lange termijn, waardoor het project is gestart om alternatieven te onderzoeken en de milieu-impact in kaart te brengen.
4. De zes duurzame opties
Het project gaat verder dan slechts het identificeren van alternatieven voor de bestaande kunststofleidingen; het is een diepgaande zoektocht naar innovatieve oplossingen die de gehele bodemenergiesector duurzamer kunnen maken.
Hieronder verkennen we een zestal benaderingen:
1. Gerecyclede Materialen: Het onderzoek omvat een grondige analyse van de mogelijkheid om gerecyclede materialen te integreren in bodemenergiesystemen. Hierbij wordt gekeken naar duurzaam geproduceerd hergebruikt materiaal en de haalbaarheid ervan binnen de bodemcontext. Het doel is niet alleen om materialen opnieuw te gebruiken, maar ook om de impact op het milieu na de levensduur in overweging te nemen.
2. Amoveren en Recyclen van Leidingen:
Theoretisch gezien is het mogelijk om leidingmaterialen aan het einde van hun levensduur te verwijderen. Het project onderzoekt de mogelijkheid om leidingen te amoveren en te recyclen. Hierbij worden zowel de technische aspecten als de milieu-impact van deze aanpak zorgvuldig overwogen. Het doel is om een duurzame ontmantelingsmethode te ontwikkelen die niet alleen effectief is, maar ook milieuvriendelijk.
3. Afbreekbare Materialen:
Een gedurfde stap in de zoektocht naar circulaire oplossingen omvat het onderzoek naar afbreekbare materialen. Hoewel er momenteel slechts één leverancier is die biologisch afbreekbare waarnemingsbuizen produceert, wordt serieus overwogen hoe deze materialen kunnen worden geïntegreerd zonder nadelige effecten op de bodemkwaliteit op de lange termijn. Hier wordt ook gekeken naar het potentieel van het combineren van afbreekbare materialen met coatings om een evenwichtige en duurzame oplossing te bieden.
4. Minder Milieubelastende Materialen:
De focus reikt verder dan de productiefase; het project onderzoekt ook materialen die niet alleen milieuvriendelijk zijn tijdens de productie, maar ook na het einde van hun levensduur in de bodem. Hierbij wordt gekeken naar alternatieven voor de huidige PVC en PE-leidingsystemen om een meer duurzame keuze te bieden.
5. Levensduurverlenging van Materialen:
De technische levensduur van bodemenergiesystemen is momenteel vastgesteld op 50 jaar. Het project stelt de vraag of deze levensduur kan worden verlengd door in te zetten op innovatieve technieken zoals het regenereren van kunststof. Hierbij worden echter niet alleen technische aspecten overwogen, maar ook de haalbaarheid van toepassing in de ondergrond, waarbij de bereikbaarheid van het leidingsysteem en mogelijke milieu-impact cruciale overwegingen zijn.
6. Andere putconcepten:
Een creatieve invalshoek binnen het project richt zich op het verkennen van alternatieve putconcepten. Deze concepten worden ontworpen met het oog op eenvoudige terugwinbaarheid van materialen en/of het gebruik van natuurlijke materialen zoals bentoniet met een uitgeharde holte die als leiding fungeert. Dit opent de deur naar meer natuurlijke en duurzame oplossingen in de bodemenergiesector.
Deze uitgebreide aanpak omvat niet alleen het identificeren van alternatieven, maar ook het grondig evalueren, valideren en mogelijk implementeren van materialen en concepten die de bodemenergiesector naar een duurzamere toekomst kunnen leiden.
5. Werkplan en activiteiten
Het project is opgedeeld in verschillende activiteiten met als eerste stap een nulmeting van de huidige circulariteit en het bepalen van de benodigde materiaalinnovaties. Vervolgens worden alternatieven onderzocht, waarbij conceptuele ontwerpen worden ontwikkeld en getest in laboratoriumcondities. Het werkplan omvat ook communicatie en disseminatie van de resultaten, essentieel voor het delen van kennis en het bewust maken van belanghebbenden.
Het werkplan voor het bodemenergiecirculair project is zorgvuldig gestructureerd en ontworpen om een grondige analyse te maken van de huidige situatie, innovaties te identificeren en vervolgens alternatieven te onderzoeken. Het projectteam heeft de ambitie om niet alleen de technologische aspecten te verkennen, maar ook de bredere impact ervan op de samenleving en het milieu te begrijpen.
Hieronder volgt een beschrijving van de verschillende activiteiten in dit innovatieve circulaire werkplan:
Activiteit 1: Nulmeting en Innovatiebepaling (Q1-Q2 2024):
De eerste activiteit omvat een cruciale nulmeting van de huidige circulariteit binnen bodemenergiesystemen. Dit omvat het vaststellen van indicatoren voor circulariteit en het uitvoeren van een hot-spot-analyse om relevante factoren binnen het systeem te identificeren. Het doel is niet alleen om naar materiaalverbruik te kijken, maar ook naar andere aspecten zoals aanlegmethoden en energieverbruik. De samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen komt hier tot uiting, waarbij bedrijven hun eigen materiaalgebruik inventariseren en KWR een evaluatie uitvoert van de milieueffecten. Dit resulteert in het eerste rapport, "Circulariteit bodemenergiesystemen deel 1: nulmeting" (Q2, 2023).
Activiteit 2: Onderzoeken van Alternatieven (Q3 2023):
De volgende fase richt zich op het onderzoeken van alternatieven voor de huidige kunststofleidingen en het ontwikkelen van conceptuele ontwerpen. Deelnemende bedrijven leiden brainstormsessies waarbij kennisinstellingen inhoudelijke input leveren. De resultaten worden vastgelegd in het rapport "Circulariteit bodemenergiesystemen deel 2: verkenning van alternatieven" (Q3, 2023). Het beslismoment hier is de selectie van oplossingen die verder worden uitgewerkt.
Activiteit 3: Conceptueel Ontwerp (Q1-Q2 2025):
Deze activiteit omvat het creëren van conceptuele ontwerpen op basis van de gekozen alternatieven. Ontwerpateliers, waarin bedrijven en kennisinstellingen periodiek samenkomen, vormen de basis voor het conceptuele ontwerp. Het resultaat is het rapport "Ontwerp voor materiaal/ winconcept Xxx" (Q2, 2025), dat het beslismoment markeert voor het starten van tests op lab- en/of praktijkschaal.
Activiteit 4: Testen in Laboratoriumcondities (Q3-Q4 2025):
De vierde activiteit is gericht op het omzetten van het conceptueel ontwerp naar een proof-of-concept. Bedrijven voeren laboratoriumproeven uit, mogelijk in samenwerking met faciliteiten zoals die van TNO in Eindhoven of Rijswijk. Het rapport "Evaluatie van alternatief materiaal (of bronconcept) voor bodemenergie" (Q4, 2025) wordt een gezamenlijk product van alle deelnemers.
Activiteit 5: Communicatie en Disseminatie:
Parallel aan de technische activiteiten is er aandacht voor communicatie en disseminatie. Publicaties, presentaties, en overleg met derden zijn gepland, waarbij de resultaten via de TKI-website en de hydrotheek beschikbaar worden gesteld. Het delen van resultaten met leden van bodemenergie NL en producenten van bronmaterialen wordt onderstreept, samen met mogelijke dialoog met instanties over wet- en regelgeving.
Activiteit 6: Projectmanagement en Organisatie:
Deze activiteit omvat periodiek overleg binnen het projectteam en administratieve taken om de voortgang en coördinatie te waarborgen.
6. Valorisatie
Het werkplan voorziet in waardevolle valorisatie van de gegenereerde kennis. De rapporten kunnen dienen als basis voor PR-materiaal door bodemenergiebedrijven en de brancheorganisatie BodemenergieNederland. Bovendien kunnen de conceptuele ontwerpen en labtests als basis dienen voor toekomstige productontwikkeling, waarmee een mogelijke marktpotentie wordt verkend.
7. Verplichtingen en Communicatie
Verplichtingen en Communicatie spelen een cruciale rol in het succes van dit project. Het projectteam erkent het wezenlijke belang van effectieve communicatie, zowel binnen het team als met externe belanghebbenden. Het delen van informatie en bevindingen is niet alleen essentieel om een gedeeld begrip binnen het team te waarborgen, maar ook om de bredere gemeenschap van belanghebbenden op de hoogte te houden van de voortgang en resultaten van het project.
Binnen het projectteam zal er een voortdurende dialoog en informatie-uitwisseling zijn. Regelmatige bijeenkomsten en periodiek overleg zullen worden georganiseerd om ervoor te zorgen dat alle teamleden goed geïnformeerd zijn over de voortgang, uitdagingen en besluitvorming in elke fase van het project. Dit bevordert niet alleen een geïntegreerde aanpak, maar versterkt ook de betrokkenheid en samenwerking binnen het team.
Extern wordt er veel waarde gehecht aan het delen van projectomschrijvingen en onderzoeksrapporten met relevante belanghebbenden via specifieke kanalen. Hierbij wordt gedacht aan publicaties via de TKI-website en de hydrotheek, wat bijdraagt aan de brede verspreiding van kennis en informatie over het project. Het betrekken van brancheorganisaties en andere relevante instanties is van belang om de resultaten van het onderzoek te delen en mogelijke belemmeringen in wet- en regelgeving aan te kaarten.
De communicatie-inspanningen zullen niet beperkt blijven tot het delen van positieve resultaten, maar zullen ook gericht zijn op het adresseren van eventuele uitdagingen en het aankaarten van kwesties die van invloed kunnen zijn op de verdere ontwikkeling en implementatie van circulaire bodemenergiesystemen. Dit proactieve communicatiebeleid is ontworpen om een open dialoog te bevorderen en een constructieve bijdrage te leveren aan de bredere discussie over duurzame bodemenergiesystemen.
8. Conclusie
Dit vooruitstrevende project markeert een belangrijke mijlpaal in de bodemenergiesector door actief te streven naar een circulaire revolutie via de exploratie en implementatie van alternatieven voor kunststofleidingen. Met een weldoordacht werkplan, zorgvuldig gefaseerde activiteiten en een uitgesproken nadruk op communicatie en kennisverspreiding, heeft dit project niet alleen het potentieel om de bodemenergiesector ingrijpend te transformeren, maar ook als een inspirerend voorbeeld te dienen voor bredere circulaire innovaties in de gehele bouwsector.
Het duidelijk gestructureerde werkplan, dat begint met een grondige nulmeting van de huidige circulariteit en de benodigde materiaalinnovaties, biedt een solide basis voor het vervolg van het project. De gefaseerde activiteiten, waaronder het onderzoeken van alternatieven, het ontwikkelen van conceptuele ontwerpen en het testen in laboratoriumcondities, getuigen van een systematische en diepgaande aanpak. Door deze methodische benadering te combineren met een nadruk op communicatie en disseminatie, wordt niet alleen intern binnen het projectteam een geïntegreerde aanpak gewaarborgd, maar wordt ook de bredere gemeenschap van belanghebbenden actief betrokken bij de ontwikkelingen en bevindingen.
Deze inspanningen hebben niet alleen de potentie om de bodemenergiesector te veranderen, maar fungeren ook als een bron van inspiratie voor bredere circulaire innovaties in de bouwsector. In de race naar een duurzamere toekomst blijft dit project een lichtend voorbeeld van hoe innovatie de weg effent naar een circulaire economie. Het benadrukt de cruciale rol van actieve betrokkenheid, onderzoek en samenwerking in de realisatie van duurzame, lokale en innovatieve energieoplossingen. Als pioniers in de bodemenergiesector vervult het projectteam een leidende rol in het streven naar een circulaire toekomst, waarbij de principes van duurzaamheid, circulariteit en innovatie centraal staan.
9. Samen naar een circulaire toekomst?
Het hoofddoel van VHGM in dit project is het actief bijdragen aan een circulaire revolutie in de bodemenergiesector door alternatieven voor kunststofleidingen te onderzoeken en te implementeren. Met een toegewijd team en innovatieve technieken streeft VHGM ernaar om de bodem duurzaam te benutten en de transitie naar een prettig leefklimaat te ondersteunen.
Wil je meer weten over VHGM en hoe we kunnen samenwerken aan duurzame, lokale en innovatieve energieoplossingen? Aarzel dan niet om contact met ons op te nemen via info@vhgm.nl